U svijetu digitalnih tehnologija koje se svakodnevno razvijaju neuhvatljivom brzinom, pravo na privatnost postaje esencijalno, dok kršenje i limitacija ovog prava postaju sve češći slučaj. Pravo na privatnost predstavlja osnovno ljudsko pravo koje je garantovano međunarodnim konvencijama i sporazumima, između ostalog Univerzalnom deklaracijom o ljudskim pravima, Međunarodnim paktom o građanskim i političkim pravima iz 1966. godine, kao i Evropskom Konvencijom o ljudskim pravima i osnovnim slobodama iz 1950. godine. Sa druge strane, kao što je propisano članom 4. Evropske konvencije, pravo na privatnost kao relativno ljudsko pravo može biti limitirano ukoliko je to u skladu sa zakonom, ili je to neophodno zbog očuvanja interesa “nacionalne bezbijednosti, javne bezbijednosti ili ekonomske dobrobiti zemlje, kao i radi sprečavanja nereda ili kriminala, zaštite zdravlja ili morala, odnosno zaštite prava ili sloboda drugih.”
Privatnost vs Sigurnost
Protivtežu garantovanog prava na privatnost fizičkih lica upravo čini sve više zastupljena praksa uspostavljanja biometrijskog video nadzora javnih površina (pametnog video nadzora), koji istovremeno prikuplja i obrađuje biometrijske podatke o ličnosti lica koja su subjekti nadzora. Štaviše, uspostavljanje pametnog video nadzora javnih površina uglavnom se argumentuje neophodnim zarad zaštite građanstva od kriminala i mogućih nereda, zaštitom osnovnih prava i sloboda građana, dok upravo ovakva vrsta nadzora zadire u jedno od fundamentalnih ljudskih prava – pravo na privatnost. U kontekstu očuvanja nacionalne, građanske i sajber bezbijednosti, biometrijski video nadzor obično vrši monitoring i preventivnu funkciju u borbi protiv sajber kriminala i drugih napada na kritičnu infrastrukturu države. Biometrijski video nadzor predstavlja sve češće rješenje u svjetskim državama poput Kine, Velike Britanije, Njemačke, kao i nekim zemaljama Zapadnog Balkana (poput Srbije u 2020 – *projekat hiljade kamera, Crna Gora 2023. godine).
Korišćenje pomenutih tehnologija u obezbjeđivanju javnih površina uslovljeno je zakonitošću, transparentnošću i proporcionalnošću obrade biometrijskih podataka o ličnosti. Tehnologija biometrijskog nadzora za prepoznavanje lica u realnom vremenu polazi od pretpostavke da su svi građani potencijalni kriminalci: snimaju se kretanja i susreti, što ozbiljno zadire u pravo na privatnost. Biometrijski nadzor javnih površina, posebno u kombinaciji sa dostupnim metapodacima o kontaktima između građana, mogu pružiti zabrinjavajuću količine informacija o kretanju, navikama i ličnim karakteristikama nadziranih pojedinaca, što predstavlja ozbiljnu prijetnju koja ugrožava privatnost. Sistem pametnog nadzora javnih površina mora biti proporicionalan i zakonit, uz minimalno limitiranje prava na privatnost i sprečavanje mogućih zloupotreba.
Ipak, pametni biometrijski nadzor nije nepogrešiv u procjenama i prikupljanjima podataka, što je rezultiralo sve češćim lažnim pozitivnim identifikacijama lica sa javnih površina sa licima iz evidencija osuđivanih lica, što neminovno može dovesti do ozbiljnih limitacija ili povreda osnovnih ljudskih prava ili sloboda građana. Biometrijski video nadzor javnih površina u kombinaciji sa odgovarajućim AI alatima se sve češće koristi za tzv. prediktivno policijsko djelovanje, odnosno na previđanje i prevenciju kriminalnih aktivnosti. Na primjer, jedno od skorijih istraživanja Pravnog časopisa Univerziteta u Njujorku, koje je istraživalo federalnih 13 jurisdikcija širom Sjedinjenih Američkih Država, pokazalo je da su prediktivni policijski sistemi u ovim državama pogoršali već postojeće diskriminatorne prakse u sprovođenju zakona.
Usljed zloupotreba podataka o ličnosti nezakonitim ili neovlašćenim prikupljanjem, držanjem ili rukovanjem podacima može doći do kršenja značajnih ljudskih prava i sloboda, između ostalog: ljudskog prava na slobodu vjeroispovijesti, slobodu izražavanja, na slobodu seksualnog opredeljenja, prava na uživanje pretpostavke nevinosti, prava građana da budu zaštićeni generalnom zabranom diskriminacije po bilo kom osnovu, ili pripadnosti bilo kojoj političkoj, vjerskoj, ili drugoj socijalnoj grupi. Sa druge strane, prikupljeni biometrijski podaci kao osjetljivi su podložni zloupotrebama, a posebno u slučajevima kada se isti ne čuvaju u tehničkim uslovima zahtijevanim međunarodnim standardima, ili kada ih obrađuju, čuvaju, ili sa njima rukuju lica neobučena ili neovlašćena za postupanje za osjetljivim podacima o ličnosti.
Etika u upravljanju podacima o ličnosti
U svakoj vrsti prikupljanja, obrađivanja ili upravljanja sa podacima o ličnosti mora se postupati u skladu sa principom data ethics – koji uslovljava da se sa istim podacima mora postupati zakonito i ispravno. Sa druge strane, postoji esencijalna potreba da ljudsko dostojanstvo i fundamentalno pravo na privatnost bude zaštićeno u kontekstu toga da podaci o ličnosti postaju sve češći objekat zloupotrebe i neovlašćenog posjedovanja ili distribuiranja. Prethodno je rezultat činjenice da podaci o ličnosti postaju vrijedniji na tržištu (o čemu svjedoče poznati prijavljeni slučajevi prodaje podataka o ličnosti na dark webu i sličnim platformama). Etičko upravljanje podacima o ličnosti zahtijeva uspostavljanje adekvatnog i objektivnog balansa između zaštite prava na privatnost građana i potrebe za korišćenjem prikupljenih podataka u zakonite svrhe.
